Automatische reactiepatronen

Je leeft vaak onbewust en handelt vanuit automatische reactiepatronen zonder dat je het doorhebt. Om met meer vertrouwen in het leven te staan en meer op jezelf te vertrouwen, is het goed om die automatismen te onderzoeken. Welke patronen heb jij in je leven ontwikkeld? Welke waren vroeger noodzakelijk om te overleven? Zijn die nu nog steeds nodig of is het meer een last dan een lust geworden?

Het is belangrijk dat je zicht hebt op de patronen die je hebt ontwikkeld en nu nog steeds inzet als verdedigingsmechanisme tegen (mogelijke) pijn vanuit de buiten- en je binnenwereld.

Primaire ikken

Volgens de Voice Dialogue-methode heb je verschillende subpersoonlijkheden. De sterkste van die ‘ikken’ hebben de touwtjes in handen, de anderen sneeuwen makkelijk onder. Deze sterke ikken worden primaire ikken genoemd

Als je bijvoorbeeld het dilemma hebt ‘Zal ik nou wel of niet van baan veranderen?’, snoeren je primaire ikken de meer verborgen ikken al gauw de mond met gedachtes als: ‘Dat kun je toch niet’ of ‘Bij deze baas blijven is veiliger’.

De sterke ikken zijn in je leven gekomen om het je makkelijker te maken, om je ergens voor te behoeden of te beschermen. Interessant is om na te gaan waarvoor ze je zouden kunnen beschermen en hoe ze dat doen. Je primaire ikken ontdek je door goed naar jezelf en jouw gedrag te kijken. Wat is gedrag dat je vaak automatisch vertoont? Dat zijn de dingen die je doet zonder erbij na te denken. Misschien ben je geneigd om op alle verzoeken direct ja te zeggen. Grote kans dat jouw Pleaser sterk aanwezig is. Of check jij alles drie keer voordat je vindt dat het goed is, dan is dat vast je Perfectionist.

Actie

• Let deze week bewust op jezelf en schrijf je bevindingen op.
  • Wat doe je (of niet)?
  • Hoe reageer je op anderen?
  • Hoe gedraag je je als je onder spanning staat?
  • Wat zeggen anderen over jou? Vraag eventueel na in je omgeving.
  • Wat gaat jou makkelijk af?

Verstoten ikken

Het is lastiger om je verstoten ikken in kaart te brengen dan je primaire ikken. Logisch, want je hebt ze niet voor niks verstoten. Ze zitten ver weggestopt in de kofferbak van jouw bus.

Actie

• De volgende vragen kunnen je helpen om de verstoten kanten te ontdekken:
  • Waar ben je bij anderen jaloers op? Denk aan gedrag waarvan je zou willen dat je het meer zou durven laten zien.
  • Waar erger je je aan bij anderen? Welk soort gedrag zit in jouw allergie?
  • Waar schaam je je diep voor? Misschien schaam je je als je je zwak voelt en is jouw Kwetsbare kant in de kofferbak beland.
  • Wat vind je echt niet kunnen? Bijvoorbeeld, racisme, zelfverrijking, klagen.
  • Denk eens terug aan de laatste keer dat je kwaad was of verdedigend reageerde. Probeer de vinger te leggen op wat die reactie opwekte – was het iets wat iemand zei of deed?
  • Ben je weleens boos geworden als een vriendin de aandacht vestigde op een deel van je persoonlijkheid? Of heb je dat deel ontkend – ‘Zo ben ik helemaal niet’? Zijn er eigenschappen die steeds terugkomen? Grote kans dat je een verstoten ik te pakken hebt. Schrijf op wat de goede kanten van deze subpersoonlijkheid zijn, en hoe je die meer in je leven kunt integreren.

Een paar subpersoonlijkheden spelen de hoofdrol in je ­dagelijks handelen, andere subpersoonlijkheden heb je juist weggestopt – soms zonder het te weten. Hier vind je een overzicht van een aantal veel voorkomende typen subpersoonlijkheden.

Innerlijke criticus
Maakt wie je bent en wat je doet met de grond gelijk. Deze ik laat je steeds weer weten wat je fout hebt gedaan, dat je het niet kan, dat je niet deugt. Dit type is snoeihard in zijn commentaar over hoe jij eruit ziet, wie je vrienden zijn en hoe je presenteert. Hij weet het zeker: binnenkort val je door de mand.

Almachtige
Vertegenwoordigt je gevoel van superioriteit. Iedere gewaardeerde eigenschap kan worden gebruikt om deze subpersoonlijkheid te scheppen en te voeden: intelligentie, sociale vaardigheden, een mooi uiterlijk, wijsheid. Dit type geeft je het gevoel dat je het leven beheerst, dat je beter bent dan de rest – of gevaarlijker, losbandiger, stouter.

Speelse kind
Brengt zorgeloos plezier, onbevangen lol. Deze ik wordt nooit volwassen. Heeft als broer of zus het intuïtieve, creatieve ofwel ‘magische’ kind – het kind met verbeelding en fantasie. Ook vaak al jong weggestopt.

Negatieve ouder
Bijvoorbeeld de heks in sprookjes. Dit subtype heeft geen zin in helpen, zorgen, aandacht geven, neuzen afvegen. De negatieve ouder wil tijd voor zichzelf en voor zaken die het leven van een volwassene aantrekkelijk maken.

Perfectionist
Gaat altijd tot het gaatje. Legt de lat hoog en rust niet totdat alle puntjes op de i staan. Probeer in relaties de ware te zijn, in de keuken een prins(es) en op kantoor de ideale werknemer – het is hard werken voor de perfectionist.

Pleaser
Drankjes bijschenken, gesprekken op gang brengen, complimentjes uitdelen: de behager heeft een scherp oog voor wat anderen nodig hebben en bezit de ware kunst het anderen naar de zin te maken.

Zorgzame moeder
Is er altijd, liefhebbend en ondersteunend. Zorgt ervoor dat je je goed voelt, en onvervangbaar. Een zorgzame ouder zal aan iedereen geven – zelfs aan de therapeut die betaald wordt om juist hem of haar aandacht te schenken. Voelt zich niet prettig als iemand in de nabije omgeving zich niet goed voelt.

Kwetsbare kind
Je kwetsbare kant wordt het vaakst weggestopt, terwijl het een van je meest waardevolle ikken is. Dit type is bang voor dingen waarvan de doordouwer in ons geen weet heeft. Het is snel gekwetst en leeft in voortdurende angst om verlaten te worden. Maar het is ook de subpersoonlijkheid die je in staat stelt werkelijk dicht bij iemand te zijn en van anderen te houden. Gaat meestal rond de leeftijd van 5 jaar ondergronds. Je primaire subpersoonlijkheden zijn er voortdurend op gericht dit kwetsbare kind te beschermen.

Pusher
Ook wel de drammer genoemd – een aanwezig type wiens levenstaak het is je op te jutten, met een zweep in de ene hand en een to do-lijst in de andere. De doordouwer houdt niet van ontspanning of lummelen maar wil snelheid en succes – en kan je dus ook ver brengen. Dit type speelt een overheersende rol in het leven van velen, vooral onder hoogopgeleiden, en werkt graag samen met de criticus en de perfectionist.

Levensgenieter
Een hippie, nietsnut of luilak is het, deze subpersoonlijkheid. Iemand die gauw tevreden is. Het is de stem die je toestaat het wat kalmer aan te doen en te genieten van het leven – tot grote woede van de doordouwer en de perfectionist.

Actie

• Pak een vel papier, liefst A3-formaat, en teken daarop een zo groot mogelijke bus. Het is geen tekenwedstrijd, dus ‘keep it simple’. Als het maar duidelijk is welke kant de bus op rijdt, dus waar het stuur zit.
• Noteer per post-it één ik, zowel de primaire als de verstoten ikken. Je plakt deze post-it dan op de plek waar deze je de afgelopen weken vooral heeft gezeten. De plek van de chauffeur blijft leeg, dit is de plek waar de primaire ikken steeds onbedoeld plaatsnemen. Soms lijkt het alsof je Pusher altijd achter het stuur zit, maar toch wil ik je vragen die daar niet neer te zetten. Dus maakte je Perfectionist overuren? Dan plak je de post-it met je Perfectionist in de buurt van de chauffeursstoel. Was je Planner nergens te vinden en gebeurde alles ad hoc, geïmproviseerd of niet? Dan plak je de post-it met de Planner achter in de bus. De post-its maken duidelijk dat de ikken van plek kunnen wisselen.
• Kijk naar jouw bus. Wat heeft deze je te vertellen? Ben je tevreden met de ikken die voorin en achterin zitten en die weggestopt zijn in de kofferbak? Er zijn vast dingen die je anders wilt. Als je altijd maar aardig gevonden wilt worden, is de kans groot dat jouw Pleaser voorin zit en de Grenzensteller op de achterbank of in de kofferbak. Dat kan zicht op den duur gaan wreken. Geef de grenzensteller dan podium om meer balans te ervaren.
• Bedenk voor jezelf wat het je zou opleveren als de ikken die nu achter in de bus zitten meer naar voren komen. En als de primaire ikken bij tijd en wijle wat meer kunnen chillen op de achterbank.
• Vul de bus nu nog eens in, maar dan zo zoals je het zou willen. Je ideale bus dus.
• Welke kanten van jou zijn nu te nadrukkelijk aanwezig?
• Welke kanten kunnen jou helpen om beter in balans te raken?
• Wat hebben die kanten nodig om meer ruimte te krijgen?